Kultura

Kulturę miasta Biłgoraja i jego okolic należy rozpatrywać w kontekście historyczno - społecznym i ekonomicznym. Puszczański charakter regionu powodował w przeszłości pewną izolację kulturową i zapóźnienie cywilizacyjne. Z drugiej jednak strony kraina ta, położona na wschodnich rubieżach Polski to oddziaływanie różnych kultur i narodowości: kultury śródziemnomorskiej i ruskiej. Spotkały się tu różne narodowości: Polacy, Ukraińcy, Żydzi, Tatarzy, Węgrzy, Turcy. Refleksem tego jest dzisiejsza obecność nazwisk Turczyn, Węgrzyn, Wołoszyn. W przeszłości na terenach tych głównym źródłem utrzymania było rolnictwo. Biłgoraj i jego najbliższa okolica to wyjątkowo liche gleby. Istniała więc konieczność szukania innych źródeł utrzymania. W Biłgoraju było to sitarstwo. Z rzemiosła tego miasto znane było nie tylko w Polsce, ale także poza jego granicami. Biłgorajskie jako region zachowało pewne odrębności kulturowe. Antropolodzy kultury zwracają uwagę na archaiczność i odrębność ludowego stroju biłgorajskiego. Strój ten - geometryczny i jednobarwny, podobno doskonały kompozycyjnie, uznawany jest za najciekawszy w Słowiańszczyźnie. Z kolei strój mieszczański, tworzony z materiałów nabywanych poza granicami Polski w czasie wędrówek handlowych sitarzy, ma charakter, rzec można, eklektyczny, ponadnarodowy. Umiejętność wykorzystania miejscowego surowca jakim było drewno, stworzyła warunki do wykorzystania go jako tworzywa w ludowej rzeźbie. Reprodukcje rzeźb Pawła Bienia i Mikołaja Gumieli można znaleźć w katalogach i albumach wydawanych przez UNESCO. Bogato zdobione są kapliczki i krzyże przydrożne, także z zastosowaniem kutych elementów metalowych.
Muzykolodzy podkreślają uzdolnienia muzyczne regionu. W przeszłości melodyka biłgorajskich pieśni ludowych zbliżona była do żniwnych pieśni hiszpańskich (!). Skąd te podobieństwa - wymaga to dociekań. Jeśli jeszcze do tego dodać fakt, że elementy stroju ludowego przypominają stroje kobiet Bliskiego Wschodu zdumienie nasze rośnie. Z jednej więc strony izolacja, niedostępność terenu, z drugiej - podatność na wpływy, otwarcie na świat zewnętrzny, często bardzo odległy.

Francuz znający rolę maguis i pojęcie ressistance w historii swego narodu bez trudu zrozumie, że owo położenie miasta sprzyjało siłą rzeczy rozwojowi ruchu oporu. W niedalekiej odległości od Biłgoraja rozegrała się największa bitwa partyzancka w Polsce - samo zaś miasto zostało zniszczone przez okupanta niemieckiego w około 85 proc. Z powiatu biłgorajskiego zginęło ok. 10 tys. Polaków i ok. 13 tys. Żydów. Całkowitemu zniszczeniu uległo ponad 9 tys. gospodarstw; łącznie straty materialne szacuje się na ok. 33 mln dolarów.

Pierwszym budynkiem wznoszonym społecznie, niejako z potrzeby serca, był Dom Ludowy, obecnie siedziba Biłgorajskiego Centrum Kultury. Współczesny Biłgoraj w dziedzinie kultury ma spore dokonania. Działają tu: Biłgorajskie Centrum Kultury, Młodzieżowy Dom Kultury, Miejska i Powiatowa Biblioteka Publiczna z filiami, kino, muzeum regionalne oraz Państwowa Szkoła Muzyczna I Stopnia. Wydawany jest  lokalny kwartalnik "Tanew" i nadawane są programy telewizji kablowej. Działają liczne zespoły artystyczne jak: Grupa Folklorystyczna „Pokolenia”, Zespół Tańca Ludowego „Tanew”, Biłgorajska Orkiestra Dęta im. Czesława Nizio, Chór Męski Ziemi Biłgorajskiej „Echo”, Biłgorajska Kapela Podwórkowa „Wygibusy”, Teatr Poezji i Piosenki, Zespół Tańca Współczesnego „ADA”, Klub Tańca Towarzyskiego „Impuls”, Zespół wokalny „Zawierucha” i wiele innych. Jest również szereg organizacji pozarządowych o profilu kulturalnym biorących czynny udział w życiu kulturalnym miasta. Na miarę możliwości działalność tych instytucji, placówek i organizacji wspierana jest finansowo przez samorząd lokalny

Z miasta naszego wyszli w świat laureat literackiej nagrody Nobla Isaac Bashevis Singer i europejskiej sławy malarz Stefan Knapp, do śmierci w 1996 roku mieszkający w Londynie, a także aktor i malarz Stefan Szmidt oraz aktorzy młodego pokolenia - Karolina Gorczyca, Robert Kuraś, Magdalena Różańska i Jowita Stępniak. W przeszłości miasto odwiedzały wybitne osobistości polskiego życia politycznego i artystycznego, min. ks. Józef Poniatowski, walczący u boku Napoleona Bonaparte i twórca legionów gen. Jan Henryk Dąbrowski poeci: biskup Ignacy Krasicki, Cyprian Godebski i Kajetan Koźmian.

Najważniejsze cykliczne imprezy kulturalne:

- Biłgorajskie Spotkania z Poezją Śpiewaną i Piosenką Autorską

- Międzynarodowy Festiwal Kultur inaugurujący Festiwal „Warszawa Singera”

- Ogólnopolski Festiwal Tańca „Taneczne Inspiracje”

- Ogólnopolski Konkurs Piosenki Dziecięcej i Młodzieżowej „Pogodna Nutka” o nagrodę im. Marka Sochackiego

- Ogólnopolski Turniej Recytatorski im. I. B. Singera

- Konfrontacje Chórów "Tobie śpiewamy Ojczyzno"

- Wojewódzki Konkurs Plastyczny "Moje Zakątki"