Historia miasta

Historia miasta

Początki miasta sięgają XVI wieku, kiedy to 10 września 1578  roku król Polski Stefan Batory wystawił przywilej, w którym zezwolił Adamowi Gorajskiemu wybudować i założyć miasto. Podstawą ustroju wewnętrznego nowo utworzonego miasta stało się prawo magdeburskie. Biłgorajanie uzyskali prawo odbywania trzech jarmarków w roku: 14 lutego (św. Walentego), 3 czerwca (św. Erazma), 29 września (św. Michała Archanioła) oraz tygodniowego targu w sobotę. Następnie terminy targu i jarmarków zostały zmienione. Jarmark lutowy przeniesiony został na dzień Święta Trzech Króli, wiosenny na Niedzielę Przewodnią. Dodano jarmark letni, który przypadać miał na dzień Przemienienia Pańskiego, czyli 6 sierpnia. Termin jarmarku jesiennego pozostawiony został bez zmian. Natomiast dzień targów przeniesiono   z soboty na czwartek.

Po śmierci założyciela miasta Adama Gorajskiego w 1590 roku właścicielem miasta został Zbigniew Gorajski. Biłgoraj na przełomie XVI i XVII wieku stał się ważnym punktem na mapie wymiany handlowej w ówczesnej Rzeczypospolitej. Miasto zamieszkiwali przede wszystkim Polacy i Rusini, ale stosunkowo szybko osiedlali się  w nim również Żydzi, którzy stanowili trzecią co do wielkości grupę etniczną zamieszkującą miasto. W 1616 roku Zbigniew Gorajski wydał dla nich przywilej, pozwalający na osiedlanie się w północno – zachodnim sektorze miasta. Ustanowiono również niezależnego do władz gminy miejskiej sędziego dla Żydów, który był mianowany przez właściciela. Okres rządów Zbigniewa Gorajskiego był czasem  rozwoju miasta, liczba jego ludności sięgnęła ok. 1,5 tys. mieszkańców (R. Szczygieł, Lokacja miasta Biłgoraja i jego rozwój w okresie przedrozbiorowym, w: Nad Tanwią i Ładą. Przyczynki do historii kultury Ziemi Biłgorajskiej, t. II, Biłgoraj 2008, s. 9 – 10).

Biłgoraj poważnie dotknęły wydarzenia związane z powstaniem Chmielnickiego w 1648 roku, kiedy to miasto zostało spalone.

W 1693 roku włość biłgorajską nabył Stanisław Antoni Szczuka, a po jego śmierci w 1710 roku, zarządzaniem dobrami zajmowała się wdowa Konstancja z Potockich. Jej zasługą było odnowienie statutu cechu sitarskiego. Zawód ten stał się głównym zajęciem większości mieszkańców miasta.. Następnymi właścicielami miasta byli Kątscy i Potoccy. Pod koniec XVIII wieku ludność Biłgoraja przekroczyła 2 tys. mieszkańców stając się jednym z najważniejszych ośrodków miejskich województwa lubelskiego. Swoją pozycję miasto zawdzięczało sitarstwu i przetacznictwu, którymi to w większości zajmowali się mieszkańcy miasta. Handel należał głównie do Żydów, których liczebność stale rosła. W 1765 roku w Biłgoraju mieszkało ich 661, zaś pod koniec XVIII wieku już 900. W tym okresie Biłgoraj był miastem prywatnym, leżącym w powiecie urzędowskim województwa lubelskiego.

Okres rozwoju miasta powstrzymany został w okresie pierwszego rozbioru Polski, kiedy to w 1772 roku miasto zajęte zostało przez Austriaków. Później wprawdzie Biłgoraj wrócił jeszcze do Rzeczypospolitej, ale w 1792 roku zajęły go wojska rosyjskie. W wyniku III rozbioru Polski miasto dostało się pod panowanie austriackie (R. Szczygieł, Lokacja miasta Biłgoraja i jego rozwój w okresie przedrozbiorowym, w: Nad Tanwią i Ładą. Przyczynki do historii kultury Ziemi Biłgorajskiej, t. II, Biłgoraj 2008, s. 11 – 12).   

Na początku dziewiętnastego stulecia doszło do zmiany właściciela miasta. Posiadaczem Biłgoraja, który nadal pozostawał miastem prywatnym, został Stanisław Nowakowski. Po jego śmierci, dobrom biłgorajskim groziła licytacja. Miało to związek z hulaszczym trybem życia jego syna, Maksymiliana Nowakowskiego. Wówczas do głosu doszła starsza linia rodziny Nowakowskich. Córki z pierwszego małżeństwa nie otrzymały legatów w gotówce. W tej sytuacji drugi mąż Teodory Drzewieckiej Walerian Płatonow zabezpieczył legat swojej żony na hipotece dóbr miasta. Mikołaj Płatonow piastował wysoki urząd w rosyjskiej Komisji Sprawiedliwości. Wykorzystał swoje stanowisko, jak również znajomość prawa, spłacił młodszą linię Nowakowskich i około roku 1850 stał się właścicielem Biłgoraja. W 1864 roku miasto zostało nabyte przez Skarb Państwa (J. Markiewicz, R. Szczygieł, W. Śladkowski, Dzieje Biłgoraja, Lublin 1985, s. 90).

W 1809 roku Biłgoraj został włączony do Księstwa Warszawskiego. W 1813 roku miasto zajęte zostało przez wojska rosyjskie i włączone następnie do Królestwa Polskiego. W powstaniu listopadowym biłgorajanie wspierali wojska powstańcze daninami pieniężnymi i rzeczowymi. Kilkudziesięciu mieszkańców miasta wzięło również czynny udział w wojnie polsko – rosyjskiej. W okresie powstania styczniowego, w okolicach miasta walczyły oddziały powstańcze: płk. Leona Czechowskiego, gen. Antoniego Jeziorańskiego oraz płk. Marcina Lelewela – Borelowskiego. Mieszkańcy wspierali powstańców, jeszcze przed wybuchem powstania zawiązana została sieć spiskowa skupiająca między innymi burmistrza Antoniego Matuszkiewicza oraz księdza Bartłomieja Chwałę – proboszcza tutejszej parafii. 3 września 1863 roku powstańcy stoczyli zwycięską bitwę pod Panasówką. Poprzedziła ją odbyta dzień wcześniej potyczka pod Biłgorajem. Mieszkańców miasta, a zwłaszcza uczestników spisków po zakończeniu powstania dotknęły represje carskie. W okresie powstania Biłgoraj liczył około 5,5 tys. mieszkańców. W organizacji powstańczej zaangażowani byli - oprócz wspomnianych już burmistrza miasta oraz proboszcza – księża, prawie cała inteligencja mieszkająca w mieście oraz rzemieślnicy, młodzież, a nawet w pewien sposób biłgorajscy Żydzi  oraz okoliczna szlachta (T. Brytan, Biłgorajanie w Powstaniu Styczniowym, w: Nad Tanwią i Ładą. Przyczynki do historii  i kultury Ziemi Biłgorajskiej. Biłgorajanie, Biłgoraj 2007, s. 15).

W XIX wieku Biłgoraj zamieszkiwany był przez ludność polską i żydowską.
W roku 1827 Żydzi biłgorajscy stanowili 33% ogółu mieszkańców miasta. W roku 1899 na 8953 mieszkańców miasta Żydzi stanowili już 42,5% mieszkańców (J. Markiewicz, R. Szczygieł, W. Śladkowski, Dzieje Biłgoraja, Lublin 1985, s. 107).

Po klęsce powstania styczniowego, na przełomie XIX i XX wieku nastąpiło ożywienie polityczne miasta. Wtedy to na terenie miasta swoją działalność prowadziła Polska Partia Socjalistyczna oraz Stronnictwo Narodowo – Demokratyczne.
W początkowym okresie pierwszej wojny światowej Biłgoraj stał się centralnym punktem oparcia galicyjskiej ofensywy. Przez miasto przeszły wojska austro-węgierskie, które następnie zostały pobite w bitwie pod Kraśnikiem. Do Biłgoraja weszły oddziały rosyjskie, które przebywały w mieście przez prawie rok. W lipcu 1915 roku ponownie do miasta weszły wojska austriackie, które pozostały w nim do końca wojny. Austriacy prowadzili wobec miasta politykę rabunkową, a warunki życia w nim były bardzo ciężkie.  Na początku listopada 1918 roku Biłgoraj został oswobodzony,a miejscowi działacze Polskiej Organizacji Wojskowej dokonywali rozbrojenia żołnierzy austriackich.

W 1919 roku Biłgoraj stał się jednym z powiatów województwa lubelskiego. W mieście swoje siedziby miało wiele instytucji publicznych oraz dekanat rzymskokatolicki skupiający dziesięć parafii. W okresie międzywojennym liczba członków biłgorajskiej Rady Miasta wynosiła od 18 do 24 osób. Funkcję burmistrzów pełnili: Bolesław Zarzycki, Franciszek Wolski, Roman Mędrzecki, Kazimierz Głogowski, Jan Brodowski (dwukrotnie), Władysław Kabat, Mieczysław Kucharski, Kazimierz Kryński.

W 1921 roku obszar miasta wynosił 1656 ha. Mieszkańców natomiast było 5603 w tym 3715 ludności żydowskiej. W kolejnych latach liczba mieszkańców miasta stale się powiększała. W sierpniu 1939 roku wynosiła już 8270 mieszkańców, w tym 3175 Polaków, 5010 Żydów i 85 Ukraińców   (J. Markiewicz, R. Szczygieł, W. Śladkowski, Dzieje Biłgoraja, Lublin 1985, s. 159 – 160).

Głównym zajęciem mieszkańców miasta w okresie międzywojennym było  rzemiosło, handel i rolnictwo. Duża część mieszkańców zajmowała się pracą nakładczą przy wyrobie sit i włosianki. W mieście działało również około 250 warsztatów rzemieślniczych. Nadzieje na przyciągnięcie do Biłgoraja przemysłu wiązano z powstaniem Centralnego Okręgu Przemysłowego. W 1938 roku powołana została Miejska Komisja Centralnego Okręgu Przemysłowego, lecz pomimo podjętych prób plany na rozwój przemysłowy miasta nie powiodły się. Ważnym wydarzeniem dla rozwoju miasta było wybudowanie elektrowni, co umożliwiło elektryfikację miasta i polepszyło poziom życia mieszkańców.

Duży problem w okresie międzywojennym stanowiła opieka zdrowotna. W celu poprawy tej sytuacji w 1920 roku oddany został do użytku niewielki Państwowy Szpital Epidemiologiczny a w 1928 roku Szpital Powiatowy w Biłgoraju.

W okresie międzywojennym w Biłgoraju działało całe spektrum partii politycznych. Spośród nich najsilniejszy był ruch ludowy: Polskie Stronnictwo Ludowe „Piast”, Polskie Stronnictwo Ludowe „Wyzwolenie” oraz Chłopskie Stronnictwo Radykalne księdza Okonia, czy Stronnictwo Chłopskie. Barwną postacią życia politycznego był pochodzący z Soli, dwukrotny poseł na Sejm RP – Jan Dziduch. Na terenie miasta działały również Polska Partia Socjalistyczna, Komunistyczna Partia Polski, czy Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem, z partii prawicowych: Związek Ludowy Narodowy, Stronnictwo Narodowe oraz Obóz Wielkiej Polski. W Biłgoraju działalność prowadziły również partie żydowskie. W 1933 roku w Biłgoraju działał Miejski Oddział Ogólnożydowskiej Partii Pracy liczący początkowo 50 członków. Innym ugrupowaniem żydowskim była Aguda, walcząca o zachowanie religii i tradycji (od 1918 roku - Pokój Wiernym Izraelitom). Na terenie miasta działały również: Histadrut ha Cyjonit be Polonijah, Centrum Duchowe (Mizrachi) oraz skrajnie nacjonalistyczny Związek Syjonistów – Rewizjonistów (D. Skakuj, Zarys dziejów powiatu biłgorajskiego w latach 1867 – 1939, Biłgoraj 2005, s. 186 – 193).

8 września 1939 r. nastąpiło pierwsze bombardowanie miasta i tak  rozpoczęła się dla mieszkańców Biłgoraja II wojna światowa. Drugie bombardowanie Biłgoraja miało miejsce 14 września, a 16 września miała miejsce bitwa o Biłgoraj, którą toczyły siły Armii „Kraków”. W bitwie tej poległo 78 żołnierzy polskich. Działania te były związane z bitwą pod Tomaszowem Lubelskim. 17 września miasto zostało zajęte przez wojska niemieckie. Od 28 września do 3 października  Biłgoraj był w rękach wojsk radzieckich, po czym ponownie znalazł się pod okupacją  niemiecką.

6 października Biłgoraj oddział kawalerii z grupy „Kowel”, którą dowodził płk. dypl. Leon Koc, podjął próbę walki z wrogiem, przejeżdżając przez teren miasta i niszcząc mienie wroga. Wspomniany oddział wchodził w skład Grupy Operacyjnej płk. dypl. Tadeusza Zieleniewskiego.

Po klęsce kampanii wrześniowej Niemcy uczynili z Biłgoraja siedzibę powiatu wchodzącego w skład dystryktu lubelskiego. Okupant wprowadził racjonowanie środków żywności. W krótkim czasie w mieście zapanowała bieda. Zgodniez założeniami polityki hitlerowskiej szczególnej eksterminacji poddana została ludność  narodowości żydowskiej. W Biłgoraju utworzony został Judenrat o charakterze powiatowym. Restrykcje wobec ludności żydowskiej polegały na przymuszaniu Żydów do robót drogowych, konieczności rejestracji w Magistracie całego swojego majątku, nakaz udostępniania władzom niemieckim wszystkich zajmowanych przez siebie pomieszczeń, noszenia na ramieniu opaski z niebieską gwiazdą syjońską, oznaczania swoich sklepów. Wprowadzono również zakaz uczęszczania do większości miejsc publicznych, jak też poruszania się główną ulicą miasta. Żydzi otrzymywali również mniejsze racje żywnościowe. Ponadto żydowskie dzieci nie mogły uczęszczać do szkoły, nawet na poziomie podstawowym. Zakazane było również kultywowanie tradycyjnych obrządków religijnych. Ostateczną likwidację Żydów w Biłgoraju rozpoczęto 2 listopada 1942 roku. Wymordowano tego dnia  400 osób tej narodowości, a około 2500 wywieziono do obozu zagłady w Bełżcu. Pojmanych Żydów z Biłgoraja, Tarnogrodu i Krzeszowa prowadzono do baraków, a następnie 3 listopada 1942 roku wszystkich popędzono do Zwierzyńca. Ze stacji kolejowej w Zwierzyńcu wywożeni byli do obozu zagłady w Bełżcu. Obóz ten został specjalnie założony w celu realizacji zagłady Żydów w ramach „Akcji Reinhardt”. Pod tą nazwą krył się plan eksterminacji Żydów europejskich, która miała być dokonana na terenie Generalnego Gubernatorstwa. Do obozu w Bełżcu trafiały transporty z ziemi lubelskiej, ale również  z Krakowa i Galicji wschodniej. Zdarzały się również transporty z innych państw europejskich.  W obozie tym zamordowanych zostało ok. 500 tys. osób (w tym ok. 1,5 tys. Polaków za pomoc udzieloną Żydom).

15 stycznia 1943 roku zlikwidowano ostatecznie tzw. małe getto w Biłgoraju, mieszczące się przy ul. 3 – go Maja. Według szacunkowych obliczeń w okresie II wojny światowej zabito 80% biłgorajskich Żydów (D. Skakuj, Żydzi w Biłgoraju w latach II wojny światowej  w: Nad Tanwią i Ładą. Przyczynki do historii i kultury Ziemi Biłgorajskiej.t. IV, Biłgoraj 2009, s. 53 – 58).

W maju 1940 roku na terenie Generalnego Gubernatorstwa władze niemieckie rozpoczęły działania mające na celu likwidację polskiej inteligencji. Akcja ta nosiła kryptonim „AB”. Biłgorajskie gestapo przeprowadziło cztery duże akcje aresztowań:  w październiku 1939, czerwcu 1940, marcu 1941 oraz maju 1942. Większość aresztowanych została zesłana do obozów koncentracyjnych. Aresztowania mieszkańców miasta nie ograniczały się jedynie to wskazanych wcześniej i miały miejsce właściwie przez cały okres okupacji (J. Markiewicz, R. Szczygieł, W. Śladkowski, Dzieje Biłgoraja, Lublin 1985, s. 236 – 237).

W okresie okupacji na terenie miasta działał ruch oporu. Na przełomie października i listopada powstały pierwsze komórki Służby Zwycięstwu Polsce, przemianowanej następnie w Związek Walki Zbrojnej, a od roku 1942 w Armię Krajową. Samo miasto, jak też jego okolice odgrywały ogromną rolę w walce z okupantem ze względu na strategiczne położenie między Puszczą Solską i lasami janowskimi, w których w latach 1943 – 1944 działały liczne oddziały partyzanckie. W mieście istniały ośrodki dyspozycyjne polskiego ruchu oporu o zasięgu powiatowym i ponad powiatowym. Przez cały okres okupacji siedziby swoje miały tutaj ważne agendy Komendy Obwodu biłgorajskiego ZWZ – AK, takie jak: wywiad czy  kwatermistrzostwo. Tutaj znajdował się również punkt poczty i kontaktów zamiejscowych Komendy Okręgu Lubelskiego Związku Walki Zbrojnej, a od lipca 1941 roku Inspektoratu Zamojskiego. W Biłgoraju miała również swoją siedzibę Komenda Hufca Szarych Szeregów.  W czerwcu 1941 roku obwód biłgorajski ZWZ – AK został podzielony na pięć rejonów, z których każdy obejmował 2 – 3 placówki. Miasto stało się siedzibą rejonu, który otrzymał kryptonim „Akademia”. Komendantem rejonu został por. Józef Stegliński ps. Cord. W jesieni 1943 roku utworzony został pod jego dowództwem oddział partyzancki złożony z żołnierzy AK z rejonu biłgorajskiego. Wielu żołnierzy tego zgrupowania wzięło udział w bitwie partyzanckiej pod Osuchami i poniosło tam śmierć. Okupacja Biłgoraja zakończyła się 24 lipca 1944 roku, kiedy to oddziały radzieckie wspólnie z partyzantami weszły do miasta łamiąc opór niemieckiego garnizonu (J. Markiewicz, R. Szczygieł, W. Śladkowski, Dzieje Biłgoraja, Lublin 1985, s. 246 - 257).

W okresie powojennym nastąpił szybki rozwój miasta, który Biłgoraj zawdzięcza przede wszystkim Józefowi Dechnikowi. W latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych pełnił on funkcję I sekretarza Komitetu Powiatowego PZPR  w Biłgoraju. Jego zasługą jest odbudowa i rozwój Biłgoraja  w pierwszym okresie po zakończeniu wojny. W latach 1972 – 1980 był członkiem Komitetu Centralnego PZPR. W pierwszych latach powojennych zwiększała się liczba ludności miasta. Na koniec roku 1965 w Biłgoraju mieszkało 10 027 mieszkańców, natomiast na koniec roku 1978 było ich już 18 004 (J. Markiewicz, R. Szczygieł, W. Śladkowski, Dzieje Biłgoraja, Lublin 1985, s. 268).

5 listopada 1948 roku utworzona została Włosiankarska Spółdzielnia Pracy w Biłgoraju. W latach 1969 – 1972 wybudowany został Zakład Metalowy, który przekształcony został następnie w Spółdzielnię Pracy Metalowców „Biłmet”. W 1954 utworzono zakłady „Bitra”, a następnie Zakłady Przemysłu Dziewiarskiego „Mewa”.  W kolejnych latach powstały: Biłgorajskie Przedsiębiorstwo Budowlane, Biłgorajskie Zakłady Naprawy Samochodów,  Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej i inne. Rozwijała się również oświata.

Całkowita likwidacja zniszczeń wojennych nastąpiła w latach 1957 – 1970. W latach 1971 – 1978 powstały osiedla mieszkaniowe im. J. Krasickiego (obecnie Nadstawna), oraz im. H. Sienkiewicza.

Dla rozwoju kulturalnego miasta istotne było utworzenie w roku 1953 Powiatowego Domu Kultury, przemianowanego następnie na Biłgorajski Dom Kultury, a obecnie Biłgorajskie Centrum Kultury.

 Od 1975 roku, w wyniku reformy administracyjnej, Biłgoraj przestał być miastem powiatowym i wszedł w skład województwa zamojskiego. W 1978 roku Biłgoraj został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.

W okresie strajków sierpniowych w 1980 roku pierwszym zakładem w Biłgoraju, który podjął strajk były Zakłady Przemysłu Dziewiarskiego „Mewa”. Następnie strajkowały Zakłady Przemysłu Metalowego (we wrześniu). Pierwsze Komitety Założycielskie NSZZ Solidarność w Biłgoraju powołane zostały w październiku 1980 roku . (E. Wilkowski, Solidarność na Ziemi Biłgorajskiej w latach 1980 – 1989, Chełm 2010, s. 96 – 99). W okresie stanu wojennego na terenie miasta organizowane były strajki oraz kolportowano ulotki. Najbardziej spektakularną akcją była próba zorganizowania czynnego strajku, podjęta przez około 120 pracowników w Biłgorajskich Zakładach Naprawy Samochodów. 12 grudnia pracę przerwało 15 pracowników w Biłgorajskim Przedsiębiorstwie Budowlanym. 30 grudnia 1981 roku młodzież kolportowała na terenie miasta ulotki o charakterze opozycyjnym (E. Wilkowski, Solidarność na Ziemi Biłgorajskiej w latach 1980 – 1989, Chełm 2010, s. 294 – 297). Władze komunistyczne internowały niektórych działaczy Solidarności z terenu Biłgoraja.

Po 1989 roku rozpoczął się nowy etap w dziejach miasta. Symbolem zachodzących zmian gospodarczych na naszych terenach było utworzenie w 1990r. związanej z Januszem Palikotem spółki Ambra, która stała się potentatem na rynku win. Ponadto w mieście działają takie firmy jak: Black Red White – producent mebli, firma produkująca opakowania - Model, producent drzwi i okien - PolSkone. W Biłgoraju funkcjonują cztery szkoły podstawowe, cztery gimnazja i sześć szkół ponad gimnazjalnych. W 1999 roku przeprowadzono reformę administracyjną, w wyniku której przywrócono trójstopniowy podział terytorialny Polski. Tym samym przywrócony został powiat Biłgorajski. Od 2000 roku w Biłgoraju funkcjonuje Kolegium Licencjackie UMCS.

Obecnie miasto zamieszkuje ponad 27 000 mieszkańców.  

opracował

 dr Adam Balicki

BIBLIOGRAFIA:

Adamski J. Próba delimitacji biłgorajskiego subregionu kulturowego, w: w: Nad Tanwią i Ładą. Przyczynki do historii i kultury Ziemi Biłgorajskiej, Biłgoraj 2006, s. 50 – 62.

Balicki A., Biłgorajska oświata w okresie międzywojennym, w: Nad Tanwią i Ładą. Przyczynki do historii i kultury Ziemi Biłgorajskiej, t. V, Biłgoraj 2010, s. 16 – 26.

Balicki A., Tajne nauczanie na terenie Biłgoraja, w: Nad Tanwią i Ładą. Przyczynki do historii i kultury Ziemi Biłgorajskiej, t. IV, Biłgoraj 2009, s. 37 – 46.

Balicki A., Życie polityczne Biłgoraja w okresie międzywojennym, w: Nad Tanwią i Ładą. Przyczynki do historii i kultury Ziemi Biłgorajskiej, t. III, Biłgoraj 2008, s. 37 – 56.

Bordzań T. Żołnierze Wojska Polskiego pochowani na biłgorajskich cmentarzach polegli w Kampanii Wrześniowej 1939, w: Nad Tanwią i Ładą. Przyczynki do historii i kultury Ziemi Biłgorajskiej, t. IV, Biłgoraj 2009, s. 89 – 109.

Brytan T., Biłgorajanie w Powstaniu Styczniowym, w: Nad Tanwią i Ładą. Przyczynki do historii i kultury Ziemi Biłgorajskiej. Biłgorajanie, Biłgoraj 2007, s. 7 – 15.

Brytan T., Potyczka pod Biłgorajem w Powstaniu Styczniowym, Nad Tanwią i Ładą. Przyczynki do historii i kultury Ziemi Biłgorajskiej, t. III, Biłgoraj 2008, s. 23 – 29.

Buczek – Płachtowa B., Moje wojenne dzieciństwo w Biłgoraju, w: Nad Tanwią i Ładą. Przyczynki do historii i kultury Ziemi Biłgorajskiej, t. V, Biłgoraj 2010, s. 60 - 118.

Czacharowski A., Biłgoraj w literaturze i publicystyce, w: w: Nad Tanwią i Ładą. Przyczynki do historii i kultury Ziemi Biłgorajskiej. Biłgorajanie, Biłgoraj 2007, s. 51 – 93.

Czacharowski A., Obraz sitarza w literaturze i piśmiennictwie, w: w: Nad Tanwią i Ładą. Przyczynki do historii i kultury Ziemi Biłgorajskiej, Biłgoraj 2006, s. 70 - 83

Czacharowski M., Cichociemni na Ziemi Biłgorajskiej 1943 – 1945, w: Nad Tanwią i Ładą. Przyczynki do historii i kultury Ziemi Biłgorajskiej, t. V, Biłgoraj 2010, s. 47 – 59.

Kupisz D., Zbigniew Gorajski (1565 – 1655) jako dziedzic Biłgoraja, w: Nad Tanwią i Ładą. Przyczynki do historii i kultury Ziemi Biłgorajskiej, t. III, Biłgoraj 2008, s. 13 – 22.

Łukasz I., 60 lat LO Biłgoraj. Zarys monografii, bmw 1997.

Łukaszczyk E., Wspomnienia z przeszłości. Biłgoraj 1939 – 1944, Biłgoraj 2010.

 Markiewicz J., Szczygieł R., Śladkowski W., Dzieje Biłgoraja, Lublin 1985.

Markiewicz J. Biłgorajanie – żołnierze Kampanii Wrześniowej 1939 roku, w: w: Nad Tanwią i Ładą. Przyczynki do historii i kultury Ziemi Biłgorajskiej. Biłgorajanie, Biłgoraj 2007, s. 25 - 29.

Markiewicz J., Ponownie o Powiatowej Delegaturze Rządu Rzeczypospolitej Polskiej w Biłgoraju, w: w: Nad Tanwią i Ładą. Przyczynki do historii i kultury Ziemi Biłgorajskiej. Biłgorajanie, Biłgoraj 2007, s. 49 - 50.

Markiewicz J., Powiatowa Delegatura Rządu Rzeczypospolitej Polskiej w Biłgoraju 29 VII 1944 – 8 VIII 1944 (Próba zarysu i analizy), w: Nad Tanwią i Ładą. Przyczynki do historii i kultury Ziemi Biłgorajskiej, Biłgoraj 2006, 31 - 49.

Markiewicz J., Rożnówka i jej mieszkańcy, w:  Nad Tanwią i Ładą. Przyczynki do historii i kultury Ziemi Biłgorajskiej, t. III, Biłgoraj 2008, s. 30 – 36.

Markiewicz J., Straty osobowe (niepełne)miasta Biłgoraja w czasie II wojny światowej (1 IX 1939 – 8 V 1945): Nad Tanwią i Ładą. Przyczynki do historii i kultury Ziemi Biłgorajskiej, t. IV, Biłgoraj 2009, s. 77 – 88.

Paluch M. Działania wojenne jednostek Armii Czerwonej na kierunku biłgorajskim w 1939 roku, w: Nad Tanwią i Ładą. Przyczynki do historii i kultury Ziemi Biłgorajskiej, Biłgoraj 2006, 6 – 18.

Pięciurek K. , Wspomnienia, w:  Nad Tanwią i Ładą. Przyczynki do historii i kultury Ziemi Biłgorajskiej, t. III, Biłgoraj 2008, s. 76 – 121.

Skakuj D., Michał Pękalski, w: w: Nad Tanwią i Ładą. Przyczynki do historii i kultury Ziemi Biłgorajskiej. Biłgorajanie, Biłgoraj 2007, s. 39 - 44.

Skakuj D., Sitarstwo w Biłgoraju, w: Nad Tanwią i Ładą. Przyczynki do historii i kultury Ziemi Biłgorajskiej, t. III, Biłgoraj 2008, s. 65 – 75.

Skakuj D., Wysiedlenia w powiecie biłgorajskim w 1943 roku, w: Nad Tanwią i Ładą. Przyczynki do historii i kultury Ziemi Biłgorajskiej, t. V, Biłgoraj 2010, s. 35 – 46.

Skakuj D., Zarys dziejów powiatu biłgorajskiego w latach 1867 – 1939, Biłgoraj 2005.

Skakuj D., Zmiany granic powiatu biłgorajskiego, w: w: Nad Tanwią i Ładą. Przyczynki do historii i kultury Ziemi Biłgorajskiej, Biłgoraj 2006, 84 – 94.

Skakuj D., Żydzi w Biłgoraju w latach II wojny światowej, w: Nad Tanwią i Ładą. Przyczynki do historii i kultury Ziemi Biłgorajskiej, t. IV, Biłgoraj 2009, s. 47 – 58.

Sokal R., Kolędowanie w Biłgorajskiem, w: Nad Tanwią i Ładą. Przyczynki do historii i kultury Ziemi Biłgorajskiej, Biłgoraj 2006, 95 - 137.

Sokal R., Wawrzyniec Dyrka i Mieczysław Wlaź – dyrektorzy Liceum Ogólnokształcącego w Biłgoraju, w: Nad Tanwią i Ładą. Przyczynki do historii i kultury Ziemi Biłgorajskiej. Biłgorajanie, Biłgoraj 2007, s. 45 - 48.

Szczygieł R., Lokacja miasta Biłgoraja i jego rozwój w okresie przedrozbiorowym, w: Nad Tanwią i Ładą. Przyczynki do historii i kultury Ziemi Biłgorajskiej, t. III, Biłgoraj 2008, s. 6 – 12.

Świca M., Stefan Knapp – „Moim życiem jest sztuka”, w: w: Nad Tanwią i Ładą. Przyczynki do historii i kultury Ziemi Biłgorajskiej. Biłgorajanie, Biłgoraj 2007, s. 30 – 39.

Tajchert A., Kolej wąskotorowa w Biłgoraju. Szkic historii 1914 – 1971, w: Nad Tanwią i Ładą. Przyczynki do historii i kultury Ziemi Biłgorajskiej, t. III, Biłgoraj 2008, s. 57 – 66.

Wilkowski E., Solidarność na Ziemi Biłgorajskiej 1980 – 1989, Chełm 2010.

Wołoszyn J., Powiat biłgorajski w okresie okupacji niemieckiej, w: Nad Tanwią i Ładą. Przyczynki do historii i kultury Ziemi Biłgorajskiej, Biłgoraj 2006, 19 - 30.

Z dziejów Liceum Ogólnokształcącego im. ONZ w Biłgoraju, opracowanie i redakcja D. Skakuj, Biłgoraj 2010.

Z dziejów sanktuarium św. Marii Magdaleny w Puszczy Solskiej, Biłgoraj 2006.

20.jpg
19.jpg

Goganet